Keuze in Rouw en verlies – In mijn vak als rouw- en verliesbegeleider krab ik even achter mijn oren bij het begrip ‘keuze’. Mijn cliënten komen immers naar mij toe omdat hen een ingrijpend verlies is overkomen. In tegenstelling tot wat veel mensen denken, gaat dit niet alleen over een verlies na overlijden. Er zijn ook zogenoemde ‘levende verliezen’. De rouwreacties na een ‘levend verlies’ worden nogal eens onderschat, maar zijn vaak identiek aan het rouwproces waarin mensen terechtkomen na het overlijden van een dierbare.
Samengevat zijn de belangrijkste verliezen:
• Verlies door overlijden
• Verlies van gezondheid
• Verlies van je partner door scheiding
• Verlies van werk
• Vermissing
Je zult het met mij eens zijn dat er bij bovenstaande verliezen geen sprake is van keuze. De rouwreacties die kunnen optreden, worden weleens samengevat als het verlies van de KERN:
• Kontrole: machteloosheid, het gevoel de controle kwijt te zijn over het leven.
• Eigenwaarde: het gevoel zonder datgene wat kwijtgeraakt is geen bestaansrecht meer te hebben.
• Rechtvaardigheid: gedachten dat het niet eerlijk is en een opdringende en zich herhalende vraag: ‘Waarom is dit mij overkomen?’
• Nu (in relatie tot de toekomst): het idee dat er geen sprake meer is van enig toekomstperspectief.
En daar sta je dan, met lege handen. Bekende coachingsvragen als waar ben je nu, waar wil je heen en wat houdt je daarin tegen, werken in het begin van rouw- en verliesbegeleiding pijnlijk en contraproductief. Er is een grote kans dat de cliënt zich omdraait en dat je die nooit meer terugziet in je praktijk. Ook opmerkingen als: ‘ga eens uit je comfortzone’, ‘jij kunt kiezen’ of ‘ga eens in je kracht zitten’ kunnen schadelijk zijn en fnuikend voor de coachingsrelatie. Daarom is het mijn overtuiging dat rouw- en verliesbegeleiding een vak part is: standaard interventies uit de coaching of de psychotherapie werken niet.
Schijn bedriegt
Je zult, dit lezende, nu misschien afh aken omdat er geen sprake
is van keuze bij rouw en verlies, maar blijf toch even bij mij,
want de schijn bedriegt. Het geheim van rouw- en verliesbegeleiding,
en al helemaal in het begin, is simpelweg aanwezig
zijn. De kernvraag die een rouw- en verliesbegeleider zich hierbij
moet stellen zijn: mag de cliënt er zijn met wat alles wat er
zich aandient? Er zijn met de machteloosheid, de afwezigheid
van elke zin, de wanhoop, het schrijnende verdriet, het gemis?
Kun jij als coach al die emoties verduren zonder ze op te lossen
of de cliënt op zijn keuzevrijheid te wijzen? Het begrip ‘verduren’
is een belangrijk onderdeel van professionele opleidingen
tot rouw- en verliesbegeleiding. Verduren betekent niet:
helemaal opgaan in het verdriet van de ander. Want dan is dit
werk niet vol te houden. En bij te veel ratio krijgt de cliënt
het gevoel met een koude kikker te maken hebben. Het is de
interne afstemming tussen afstand en nabijheid, dat heeft de
rouw- en verliesbegeleider te doen. En vooral luisteren, niet in
oplossingen denken, stiltes toelaten zonder die als pijnlijk te
ervaren, warmte geven, begrip tonen.
Met heel je hart
Het is die ruimte waardoor de cliënt na verloop na een aantal
gesprekken wellicht weer een ontluikende keuzevrijheid kan
gaan ervaren. Daarvoor heeft een cliënt het misschien wel
nodig om talloze keren hetzelfde verhaal vertellen. Het woord
presentie is daarin voor de coach het belangrijkste. Erbij blijven
met heel je hart, je geduld behouden.
Diverse statistieken wijzen uit dat 80% van de mensen zonder
hulp een rouwproces doorlopen. Het is dus die 20% van de
mensen in rouw die hierbij ondersteuning nodig heeft. En die
hulpvraag komt pas een hal aar tot een jaar na het geleden
verlies. Tot die tijd is er vanuit de omgeving nog de natuurlijke
ondersteuning en begrip. Maar wat als de telefoontjes opdrogen,
het begrip van je werkgever afneemt en de omgeving
vindt dat de rouw nu maar eens moet ophouden? Dan slaat
de schaamte toe. Veel cliënten trekken zich dan terug in hun
eigen schulp. En dan beginnen de problemen pas echt goed en
wordt de vraag naar begeleiding groter.
Een rouw- en verliesbegeleider werkt gestructureerd. Dat
begint met een coping/supportanalyse. Welke persoonlijkheidseigenschappen
zorgen ervoor dat de cliënt het verlies al
of niet ‘kan dragen’? Welke support ervaart de cliënt in zijn
omgeving, van vrienden, familie, collega’s?
De zachtere kanten van het leven
In de persoonlijkheidseigenschappen van de cliënt zit in eerste
instantie amper vrije keuze. De wijze bijvoorbeeld waarop
iemand in zijn vroege jeugd gehecht is (veilig, ambivalent of
onveilig) heeft een voorspellende waarde voor de wijze waarop
iemand rouwt na een ingrijpend verlies. Veel later in een
rouwproces echter, kan een cliënt te maken krijgen met veranderende
waarden en normen. Hoe vaak heb ik niet gezien
en gehoord hoe mensen dan zaken die ze eerst belangrijk vonden
niet meer belangrijk vinden en ze andere zaken die eerst
niet belangrijk voor hen waren nu wel belangrijk gaan vinden.
Zaken die de cliënt dan vaak schrapt van zijn prioriteitenlijstje
zijn: veel geld verdienen, materieel bezit, carrière, werk, status
en aanzien. Daarvoor in de plaats komen dan vaak zaken als:
vriendschappen, meer tijd doorbrengen met dierbaren, liefde.
Kortom, vaak de wat zachtere kanten van het leven.
En hier is waar in rouw- en verliesbegeleiding het begrip keuzevrijheid
om de hoek komt kijken. Als de cliënt met de veranderende
waarden op de proppen komt, is dat als het ware het
startsein voor de rouw- en verliesbegeleider. Dan is het zaak
de cliënt op empathische wijze te begeleiden in het in overeenstemming
brengen van de nieuwe waarden met de levensstijl.
Welke vriendschappen zijn nog helpend in je leven en welke
niet? Van welke vriendschappen zou je afscheid willen nemen?
Past het vak dat je ooit heb gekozen nog wel in wat je nu nodig
hebt en wilt? Hoe zou het zijn om ergens anders te gaan solliciteren?
Hoe lijkt het je om je te laten om- of bijscholen? Hoe
veel uur wil je nog werken? Heb je het nodig om arbeidstijdverkorting
met je baas te bepreken? Zou het een idee zijn om te
gaan verhuizen? Welke hobby’s zou je willen oppakken?
Het is pas in dat stadium van de begeleiding dat cliënten
opkrabbelen na al dat verdriet en die strijd. En weer keuze
gaan ervaren daar waar dat eerst volledig verdwenen was. Even
terug naar begrip de KERN, dat is ons vak, mensen langzaam
weer terug brengen bij hun KERN:
• Het gevoel de Controle over hun leven weer terug te hebben.
• Daardoor een toenemend gevoel van Eigenwaarde, dat het
leven met nieuwe keuzes de moeite waard is
• Dat de Rechtvaardigheidsvraag er minder toe doet en
geleidelijk plaatsmaakt voor het inzicht dat wij allemaal
vroeg of laat, met ingrijpende verliezen te maken krijgen.
• Dat in het Nu nieuwe kansen en uitdagingen liggen die
toekomstperspectief bieden.
Dit betekent niet dat het gemis en het verdriet helemaal verdwenen
zijn. Het zal regelmatig de kop op blijven steken. En
dat mag er zijn, weliswaar met een andere kleur…
Peter Tomesen
